Bugün “İnsan neden güler?” sorusunun yanıtını arayacağız. Bu soruya kestirme biçimde “komik bir şeyle karşılaştığında” yanıtını vermek pek doğru değil. Gülme refleksini tetikleyen süreçler evrimsel, biyolojik ve tarihsel olarak ilginç kırılma noktalarına sahip. Anlatacaklarımın bazılarına inanamayabilirsiniz ancak vikipediden ya da akademik kaynaklardan kontrol etmekte serbestsiniz.
Tanzanya’da bundan yaklaşık 60 yıl önce üç kız çocuğu, öğretmenleri tarafından sınıfta tahtaya kaldırılıyorlar. Bir süre sonra tahtada kıkırdamaya başlıyorlar. Aslında bu birçok sınıfta karşılaşılabilecek bir olay ancak devamı var. Gülüşmeler bir süre sonra kahkahaya dönüşüyor ve birkaç dakika içinde de tüm sınıfa bulaşıyor. Lakin sınıftaki zavallı bir kız çocuğu bu gülme ataklarını ve kıkırdama davranışlarını 16 gün boyunca sürdürmeye devam ediyor. Bu sebeple ne ödevlerine odaklanabiliyor ne de yaşamının geri kalanına…
İlerleyen günlerde okuldaki 159 öğrencinin 95’i sık gelen gülme ataklarına kapılmaya başlıyor. Durum kontrol edilemez bir hâl alınca okulu kapatmaya karar veriyorlar ve öğrenciler de kasabalarına dönüyor. Ancak gülme belirtilerini de yanlarında götürüyorlar. Gittikleri yerde de bugün omunepo adı verilen gülme salgını kişiden kişiye, okuldan okula, kentten kente yayılıyor.
Yerel sağlık çalışanları daha önce karşılaşmadıkları ve nedenini bir türlü anlayamadıkları bu sorun karşısında ulusal kurumlara haber veriyor ve binlerce insanın yakalandığı salgın, alınan önlemler sayesinde aylar sonra son buluyor.
KAHKAHA SALGINI
Bu ilginç kahkaha salgınının bugün bile tam anlaşılamamış sebeplerini ortaya koymak, insan neden güler? Sorusunu yanıtlamak için bir grup araştırmacı yıllar sonra Tanzanya’ya gidiyor. Omunepo adındaki bu gülme salgınını yaşamış öğretmenler, öğrenciler ve sağlık çalışanlarıyla, yani salgını ilk elden deneyimlemiş insanlarla görüşmeler gerçekleştiriyor.
Salgının başladığı okulun penceresi olmayan yurt odalarına, katı kurallara, rahatsız sıralara sahip olduğu tespit ediliyor. Hatta psikolog Kroeber Rugliyama insanların tepki olarak verecek başka bir alternatifleri olmadığı için istemsiz olarak gülmeye başlamış olabileceklerini düşünüyor. Salgına yakalananların yoksulluk sebebiyle yetersiz beslenen bireyler olduğu gibi bir bulgu daha var. Ancak gene de fenomen henüz açıklanmış değil.
Maryland Üniversitesi’nden sinirbilim ve psikoloji profesörü Robert Provine araştırmayı derinleştirmeye karar veriyor. Gönüllü katılımcılarla barlardan, sınıflardan, buluşmalardan, alışveriş merkezlerinden toplanarak kaydedilmiş binlerce gülücüğü analiz ediyorlar. Şaşırtıcı biçimde gülümsemelerin yalnızca %20’si komik bir şeye karşı tetikleniyor. Geri kalan gülümsemeler sosyal etkileşimlerde kullanılıyor. Biriyle karşılaştığımızda, ondan ayrılırken gülümsüyoruz. Hatta en yüksek oran olan %46 oranıyla birini dinlerken gülümsüyoruz.
Peki gülümsemelerimizin bir kısmı sosyal etkileşimi sağlamak için yapay bir biçimde kontrol edilebiliyorken neden bir kısmı kontrol edemediğimiz bir biçimde tetikleniyor? Bunun da tam bir yanıtıyok. Araştırmacı Gervais ve Wilson’ın belirlemelerine göre yaklaşık 2 ila 4 milyon yıl önce ilk olarak karşılaşılan komik bir şeyle tetiklenen gülme refleksi, evrimsel açıdan insanların güvende olduklarını hissettiklerinde ortaya çıkan bir durum.
Gerçek gülüşleri ise gözlerden anlamak olanaklı. Burada romantik bir durumdan söz etmiyorum. Gözlerin etrafındaki kaslar refleks olan beklenmedik gülüşlerde benzersiz bir davranış sergiliyorlar. Bu yüzden samimi olarak güldüğünüzde gözlerinizin içi gülüyor yani gerçekten de.
Tehlike arttıkça ortaya konan mizahın niteliği artar biliyorsunuz. Acaba mizah, insanların gerçeklikten kaçarak kendilerini güvende hissetmek için sığındıkları bir liman mı? Gerçekliğine katlanamadığımız durumları o yüzden mi mizahla daha katlanır bir biçime bürüyoruz? Bunun arkasındaki temel neden güvende hissetme gereksinimi mi?
Peki sizce insan neden güler?
NOT: Yazıyı özetlemeli bir yaklaşımla çevirerek ve eklemeler yaparak şuradan faydalanarak yazdım. Detaylarını merak edenler bu bağlantıya tıklayabilirler.